Pałac Natolin-Warszawa...

Pałac Natolin-Warszawa...

Pałac w Natolinie skarb polskiego dziedzictwa

Pałac w Natolinie wraz otaczającym go przepięknym parkiem to jeden z największych skarbów polskiego dziedzictwa kulturowego. Położony na granicy dwóch warszawskich dzielnic: Wilanowa i Ursynowa, obejmuje obszar 120 hektarów. Większa część dawnego parku jest obecnie rezerwatem przyrody Las Natoliński, ustanowionym w 1991 roku w celu ochrony pozostałości dawnej Puszczy Mazowieckiej, między innymi ponad 120 drzew, które mają status pomników przyrody. Żyją w nim dzikie zwierzęta charakterystyczne dla wilgotnych liściastych lasów niżu europejskiego, rzadkie owady, rośliny i grzyby.

Historia pałacu

Pałac w Natolinie (pierwotna nazwa to pałac w Bażantarii) został zbudowany w stylu klasycystycznym pod koniec XVIII wieku przez ówczesnego właściciela Wilanowa Augusta Czartoryskiego. Zaprojektował go jeden z najlepszych architektów tego okresu, pochodzący z Saksonii Szymon Bogumił Zug. Nazwa Natolin została nadana przez jednego z kolejnych właścicieli Stanisława Kostkę Potockiego na cześć jego wnuczki, Natalii Potockiej, urodzonej w roku 1807. Nieopodal pałacu znajduje się jej pomnik, wykuty w piaskowcu przez Ludwika Kauffmanna, ucznia Antonio Canovy. Do tego wybitnego dzieła rzeźbiarskiego w stylu etruskiego grobowca, dojdziemy przez Most Mauretański, zaprojektowanym przez kolejnego wybitnego architekta Henryka Marconiego.

Zabytkowe budynki

W skład założenia parkowo-pałacowego wchodzą także inne zabytkowe budynki Oficyna Dworska z początku XIX wieku i Wozownia, a także położone w rezerwacie: Świątynia Dorycka, wzorowana na budowlach stojących w dawnej greckiej kolonii w Peastum (na południe od Neapolu) oraz imponujące, sztuczne ruiny rzymskiego akweduktu. Posiadłość w czasie I i II wojny światowej mocno ucierpiała, stacjonowała tu m.in. niemiecka jednostka Luftwaffe, a w dolnej części parku gestapo przeprowadzało egzekucje polskich patriotów.

Po wojnie ówczesne komunistyczne władze wykorzystywały ją jako zamkniętą, rządową rezydencję. Często przebywali w niej zasłużeni partyjni funkcjonariusze: Bolesław Bierut, Józef Cyrankiewicz czy Władysław Gomułka. Od 1993 roku w Natolinie działa Kolegium Europejskie (College of Europe), międzynarodowy ośrodek edukacyjny, w którym kształcą się studenci ze wszystkich państw Unii Europejskiej.

Zespół pałacowo-parkowy w Natolinie znajduje się pod opieką powstałej w 1993 roku Fundacji Centrum Europejskie Natolin, która zajmuje się nim w imieniu Skarbu Państwa. Dzięki pracy i staraniom wielu jej pracowników zabytkowe budynki oraz park są świetnie utrzymane. Wnętrza pałacu są udostępniane wszystkim zainteresowanym w czasie organizowanego corocznie letniego programu zwiedzania i Nocy Muzeów.

Tekst: Magdalena Jędrzejewska-Pyrzanowska, Zenon Żyburtowicz

Pałac w Natolinie

Właściciele

Pałac Natoliński powstał w latach 1780  82 na terenie dawnej Bażantarni królów: Jana III Sobieskiego i Augusta II Mocnego, w ostatnich latach życia Augusta Czartoryskiego, wojewody ruskiego i właściciela dóbr wilanowskich. Po jego śmierci w 1782 roku dobra te odziedziczyła córka wojewody księżna Izabela Lubomirska. W związku z jej wyjazdem za granicę, Pałac nie był zbyt często użytkowany przez właścicieli, a w czasie oblężenia Warszawy w 1794 roku przez wojska rosyjskie i pruskie został uszkodzony.

W 1799 roku Bażantarnia wraz z Wilanowem przeszła na własność Aleksandry Potockiej, żony Stanisława Kostki Potockiego, wybitnego przedstawiciela polskiego Oświecenia. Jedyne dziecko tej pary  syn Aleksander ożenił się z Anną (Anetką) z Tyszkiewiczów, która jako zdolna malarka i rysowniczka oraz entuzjastka starożytności, miała wielki wpływ na powtórne urządzanie Bażantarni. Na cześć jedynej córki Aleksandra i Anny Potockiej  Natalii (ur. 18 marca 1807), posiadłość zyskała nową nazwę  NATOLIN. Po rozwodzie z Anetką Aleksander Potocki władał Natolinem aż do śmierci w 1845.

Kolejnym właścicielem dóbr wilanowskich został jego syn August Potocki, uczestnik Powstania Listopadowego, zmuszony po jego upadku do ucieczki za granicę. ożenił się z kuzynką Aleksandrą z Potockich. August zmarł bezpotomnie w 1867 pozostawiając majątek żonie, która w testamencie zapisała dobra wilanowskie Ksaweremu Branickiemu. Ostatnim prywatnym właścicielem pałacu w Natolinie był jego syn Adam (1892-1947)

Za twórcę pałacu w Natolinie uznaje się Dominika Merliniego, choć autor jedynej obszernej monografii historycznej Natolina, prof. Stanisław Lorentz, wskazuje raczej na Szymona Bogumiła Zuga. Nie wynika to jednak jednoznacznie z zachowanych dokumentów. Zug był na pewno jednym z autorów projektów wnętrz i detali architektonicznych, a także nadzorował prace budowlane. Z jego tekstów pochodzą również informacje na temat wyglądu pałacu i parku. Podobnie jak Merlini także i Zug zasłużył się dla rozwoju stylu klasycystycznego u schyłku Rzeczypospolitej, zwłaszcza w Warszawie, gdzie zaprojektował m.in. ewangelicko-augsburski kościół Św. Trójcy na placu Małachowskiego.

Kolejnym wielkim architektem, zasłużonym zarówno dla Natolina, jak i dla architektury klasycystycznej w Polsce, był Chrystian Piotr Aigner, protegowany i przyjaciel Stanisława Kostki Potockiego, autor m.in. projektu kościoła Św. Aleksandra na Placu Trzech Krzyży i fasady kościoła Św. Anny na Krakowskim Przedmieściu.