Poznań - Miasto - Makieta...

Poznań - Miasto - Makieta...

Historia Poznania 1035 - 1253

Po śmierci Mieszka II w 1034 władzę przejął jego syn Kazimierz, nazwany później Odnowicielem. Młody książę został około 1037 zmuszony do ucieczki z kraju przez bunt wzniecony przez dworskich urzędników cześnika i komesa. Gród najprawdopodobniej oparł się powstaniu związanemu z tzw. reakcją pogaństwa, jednak zniszczyło ono podstawy administracji państwowej. Poznań został natomiast spalony przez łupieską wyprawę czeskiego księcia Brzetysława I. Gród został wówczas na krótko opuszczony, a w katedrze, jak napisał później Gall Anonim, dzikie zwierzęta założyły leża. Po powrocie, który najprawdopodobniej nastąpił pod koniec 1039 roku, Kazimierz opanował najpierw Wielkopolskę i Małopolskę, a następnie Mazowsze i Śląsk. Przystąpił również do odbudowy grodu. Powstały nowe wały oparte na kamiennej ławie, które stanowiły, z pewnymi modyfikacjami, podstawę fortyfikacji grodu, aż do lokacji miasta w 1253 roku. Odbudowano katedrę i odnowiono biskupstwo. Co prawda Poznań i pozostałe grody Wielkopolski straciły na politycznym znaczeniu na rzecz Krakowa (tłumaczy się to wzrostem znaczenia kontaktów z Czechami, Węgrami i Rusią, a osłabieniem ich z Cesarstwem), lecz gród nadal pozostawał ważnym ośrodkiem gospodarczym. Mimo przeniesienia ośrodka władzy do Krakowa, Poznań nadal pełnił szczególną rolę jako nekropolia władców. Szczególnie silnie rozwijało się podgrodzie na Zagórzu, które otrzymało niezależne obwałowania. Stało się ono ośrodkiem handlu (kontakty z Niemcami, Czechami, Rusią i pośrednio z całą Europą i Arabią).

W początku XII wieku na prawym brzegu powstała osada targowa Śródka. Miejsce jej założenia idealnie się do tego celu nadawało u zbiegu szlaków z Gdańska i Gniezna, na otwartym terenie z miejscem na duży plac targowy. Jeszcze przed 1231 rokiem ufundowano w niej kościół parafialny pw. św. Małgorzaty. Śródka najprawdopodobniej przejęła funkcje targowe zarówno od Zagórza jak i prastarej osady zwanej później Komandorią (nazwa Śródka pochodzi od "środy" dnia w którym odbywał się targ). W starszej osadzie pozostała natomiast komora celna, a około 1170 Radwan biskup poznański ufundował kościół św. Michała Archanioła ze szpitalem, podarowane w 1187 roku joannitom, którzy zmienili patrona na Jana Chrzciciela i założyli tu swoją komandorię (stąd nazwa osady). Również na lewym brzegu powstały osady. Pierwsza, należąca do kapituły poznańskiej, przy kościele św. Marcina, leżąca przy szlaku na Lubusz i Głogów (być może pochodziła jeszcze sprzed XII wieku). Kolejna osada powstała przy kościele św. Wojciecha, który miał być, według przekazów ustnych, ufundowany w miejscu wygłoszenia kazania przez św. Wojciecha. Zajmowała ona wzgórze między dolinami Bogdanki i Wierzbaka górujące nad szlakiem do Szczecina i Santoka. Właścicielem tej osady był książę. Największa lewobrzeżna osada, należąca do biskupa, leżała wokół nieistniejącego już kościoła św. Gotarda (zbudowanego w XII w.). Powstała ona w XI wieku, u zbiegu wszystkich szlaków na lewym brzegu. Szybko zyskała ona olbrzymie znaczenie, przejmując wiele funkcji od zatłoczonego podgrodzia i już w XIII wieku nie określano jej jako wsi, lecz jako locus miejsce, co świadczy o wysokiej urbanizacji. W 1244 kościół św. Gotarda przejęli dominikanie w zamian za kościół św. Wojciecha.

Historia poznania 1253 - 1320

W roku 1253 książę Przemysł I lokował na prawie magdeburskim, w pobliżu osady przy kościele św. Gotarda, nowe miasto. Osadę tę uzyskał książę w 1244 od biskupa poznańskiego w zamian za osadę przy kościele św. Wojciecha. Lokowanie miasta powierzył Tomaszowi z Gubina.[1]. Na dokumencie (znanym tylko z odpisów) za nadawców prawa podaje się zarówno księcia Przemysła I i jego brata Bolesława Pobożnego.

Pierwsze fortyfikacje powstały już w 1253, a w 1300 roku miasto w pełni było otoczone murem obronnym. Obszar wewnątrz fortyfikacji miał długość nieco ponad 530 m, a szerokość nieco ponad 350 m i zorientowany był wzdłuż osi NE-SW. Do miasta wiodły cztery niesymetrycznie położone bramy: Wrocławska, Wodna, Wielka i Wroniecka, oraz kilka furt, z których najsławniejsze były Ciemna Bramka, Furta Zamkowa i Furta Dominikańska. Wraz z miastem i fortyfikacjami powstał na południowo-zachodnim skraju miasta, na górze nazywanej dziś górą Przemysła, poznański zamek nowa siedziba władców Wielkopolski, którzy przenieśli się tu z Ostrowa Tumskiego, a od 1295 również siedziba króla Polski. Osie symetrii przecinały się w miejscu, gdzie stanął pręgierz (nazywany niekiedy mediastinus). Prawdopodobnie stanął on w miejscu znaku mierniczego, względem którego wytyczono ulice i parcele. Najważniejszym obszarem nowo wytyczonego miasta był kwadratowy rynek o powierzchni 2 ha, co stanowiło około 10% powierzchni Poznania. Na tym placu powstały instytucje kluczowe dla mieszkańców: ratusz i waga, a także pełnił on funkcję placu targowego.

Regularny układ uliczek załamywał się nieco w północno-wschodniej części miasta, gdzie istniały zabudowania przedlokacyjnej osady wokół kościoła św. Gotarda (na zachodzie której ukształtowała się miejska gmina żydowska) oraz na południu, gdzie powstał kolejny symbol miejskiej niezależności kościół farny. Przy kościele została erygowana pierwsza szkoła (poza katedralną), a także powstał najstarszy cmentarz miejski.

Z treści dokumentu wnioskuje się, że akt lokacyjny był jedynie dopełnieniem całego, starannie zaplanowanego procesu (jest prawdopodobne, że szczegółowe plany powstały już w 1252). Dał on nową jakość miastu, nadając mu samorząd i autonomię sądowniczą (szerszą niż później otrzymały niektóre inne miasta, np. Kraków). Był to początek integracji średniowiecznej konurbacji w jeden organizm miejski.

Zawarte w akcie lokacyjnym przywileje były w krótkim czasie jeszcze poszerzone. Już w 1253 Przemysł I nadał stałą wolność od opłat i ceł w oktawie św. Dominika, a jego syn, Przemysł II w 1280 zrzekł się wszelkich praw do opłat z kramów i jatek, a w 1283 nadał miastu pełną wolność celną w całym państwie Przemysła. W 1274 roku miasto zostało spalone przez Brandenburczyków, którzy najechali na Wielkopolskę.

Po królobójstwie w Rogoźnie w 1296 Poznań znalazł się pod panowaniem Władysława Łokietka, który w tym okresie potwierdził przywilej lokacyjny, rozszerzając go o nowe przywileje oraz nadania ziemskie dla miasta, w tym część Górczyna (mimo to mieszczanie poparli ostatecznie kandydaturę Wacława II). Przyczyną takiego posunięcia były prawdopodobnie bardzo silne więzy ekonomiczne z proczeskim Śląskiem. Po wymarciu w 1306 roku Przemyślidów z tego samego powodu poparcie uzyskał Henryk III Głogowczyk. W roku 1309 wójt Przemko oddał miasto Henrykowi głogowskiemu.[2] Śląski Piast sprawował rządy silnej ręki, co szybko zraziło do niego rycerstwo Wielkopolski. Po śmierci Głogowczyka w 1309 roku rycerstwo Wielkopolskie wystąpiło w 1314 roku zbrojnie przeciwko jego synom, którzy opierali się na poparciu miast, w tym Poznania. Opór przeciwko rycerstwu zorganizował w Poznaniu wójt Przemko, jednak w 1314 Poznań został zdobyty i w tym samym roku wszedł w skład państwa Łokietka, którego koronacja w 1320 zakończyła rozbicie dzielnicowe.

Historia Poznania 1320-1500

W roku 1253 książę Przemysł I lokował na prawie magdeburskim, w pobliżu osady przy kościele św. Gotarda, nowe miasto. Osadę tę uzyskał książę w 1244 od biskupa poznańskiego w zamian za osadę przy kościele św. Wojciecha. Lokowanie miasta powierzył Tomaszowi z Gubina.[1]. Na dokumencie (znanym tylko z odpisów) za nadawców prawa podaje się zarówno księcia Przemysła I i jego brata Bolesława Pobożnego.

Pierwsze fortyfikacje powstały już w 1253, a w 1300 roku miasto w pełni było otoczone murem obronnym. Obszar wewnątrz fortyfikacji miał długość nieco ponad 530 m, a szerokość nieco ponad 350 m i zorientowany był wzdłuż osi NE-SW. Do miasta wiodły cztery niesymetrycznie położone bramy: Wrocławska, Wodna, Wielka i Wroniecka, oraz kilka furt, z których najsławniejsze były Ciemna Bramka, Furta Zamkowa i Furta Dominikańska. Wraz z miastem i fortyfikacjami powstał na południowo-zachodnim skraju miasta, na górze nazywanej dziś górą Przemysła, poznański zamek  nowa siedziba władców Wielkopolski, którzy przenieśli się tu z Ostrowa Tumskiego, a od 1295 również siedziba króla Polski. Osie symetrii przecinały się w miejscu, gdzie stanął pręgierz (nazywany niekiedy mediastinus). Prawdopodobnie stanął on w miejscu znaku mierniczego, względem którego wytyczono ulice i parcele. Najważniejszym obszarem nowo wytyczonego miasta był kwadratowy rynek o powierzchni 2 ha, co stanowiło około 10% powierzchni Poznania. Na tym placu powstały instytucje kluczowe dla mieszkańców: ratusz i waga, a także pełnił on funkcję placu targowego.

Regularny układ uliczek załamywał się nieco w północno-wschodniej części miasta, gdzie istniały zabudowania przedlokacyjnej osady wokół kościoła św. Gotarda (na zachodzie której ukształtowała się miejska gmina żydowska) oraz na południu, gdzie powstał kolejny symbol miejskiej niezależności  kościół farny. Pr