Wisła - lata 1930-te...

Wisła - lata 1930-te.

Wisła (cz. Visla, niem. Weichsel)  miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim.

Jest ważnym ośrodkiem sportowym, wypoczynkowym i turystycznym w Beskidzie Śląskim. Na administracyjnym terenie miasta (choć kilka kilometrów od zabudowań) swoje źródła ma największa polska rzeka o tej samej nazwie  Wisła.

Według danych z 31 marca 2011 r. miasto miało 11 335 mieszkańców

Położenie

Położone jest w głębi Beskidu Śląskiego, na północy sąsiaduje z gminą Brenna i Ustroniem, na północnym wschodzie ze Szczyrkiem, na wschodzie z gminą Lipowa, Radziechowy-Wieprz i Milówka, na południu z gminą Istebna, na zachodzie z Czechami.

Najwyższe wzniesienia: Barania Góra (1220 m n.p.m.) i Stożek Wielki (978 m n.p.m.).

Ze źródeł na Baraniej Górze wypływają potoki Czarna i Biała Wisełka, które po połączeniu się i przyjęciu wód potoku Malinka tworzą rzekę Wisłę.

Według danych z 2002 r. Wisła ma obszar 110,26 km˛, w tym: użytki rolne: 19%, użytki leśne: 74%.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 110,17 km˛. Ze względu na swoją powierzchnię, Wisła jest miejscowością o największym obszarze w powiecie cieszyńskim (blisko 5% powierzchni regionu)[6]. Miasto stanowi 15,1% powierzchni powiatu. Historycznie leży na Śląsku Cieszyńskim.

Oficjalną maskotką miasta od 2018 roku został Niedźwiadek. Włodarze miasta podjęli decyzję, iż kamienną figurę niedźwiadka można wykorzystać oficjalnie do promocji miasta Wisła  jego walorów przyrodniczych i kulturalnych[7]. W tym samym roku burmistrz Wisły Tomasz Bujok wydał zarządzenie Nr Or.0050.29.2018 w sprawie przyjęcia regulaminu udzielania licencji na wykorzystanie wizerunku niedźwiadka i tworzenia Szlaku Niedźwiadka. W 2021 roku Szlak Niedźwiadka składał się z następujących obiektów

Historia wsi

Historia dzisiejszej Wisły sięga przełomu XVI i XVII w., kiedy to pojawili się tu pierwsi osadnicy. Byli to drwale pracujący na rzecz książąt cieszyńskich, dostarczający drewna opałowego i gontów na potrzeby zamku w Cieszynie. Prawie równocześnie osiedlali się tu Wołosi (zwani tutaj Wałachami), przynosząc ze sobą kulturę pasterską, a szałaśnictwo stało się wkrótce podstawą życia miejscowej ludności. Wisła od chwili ukształtowania się jako wieś feudalna związana była z Cieszynem. Pierwszy dokument wspominający wieś pochodzi z 1615 r. Nakazuje on wójtowi z Cisownicy, by dostarczył od młynarza z Wisły 32 kopy gontów na folwark w Bobrku koło Cieszyna.

W 1643 r., z polecenia księżnej cieszyńskiej Elżbiety Lukrecji, nowa wieś została wpisana do urbarza Księstwa Cieszyńskiego. Liczyła wtedy 30 osadników, którym określono powinności na rzecz dworu w Cieszynie. Najstarsza księga gruntowa Wisły z 1644 r. przynosi informację o zamknięciu drewnianego kościoła ewangelickiego, co świadczyć może o tym, że od samego początku Wisła była wsią protestancką.

W połowie XVII w. szybko wzrastała liczba osadników, szukających tu schronienia przed prześladowaniami religijnymi kontrreformacji i uciskiem ekonomicznym, który wzmagał się na nizinnych terenach Księstwa Cieszyńskiego od momentu przejęcia tych ziem przez Habsburgów w 1653 r. Pewną ulgę przyniósł dopiero tzw. patent urbarialny cesarzowej Marii Teresy Habsburg z 1771 r., który ograniczył pańszczyznę i poprawił pozycję prawną chłopów. Patent religijny cesarza Józefa II z 1783 r. nadał równe prawa religijne protestantom, co w późniejszym okresie pozwoliło im na wystawienie kościoła. W tymże 1783 r. powstała pierwsza szkoła we wsi; pierwszym nauczycielem został Paweł Welszar.

W tym okresie działało w Wiśle 15 spółek sałaszniczych, zajmujących się wypasem (głównie owiec). Jednak najbliższe półwiecze miało przynieść praktycznie całkowity upadek sałasznictwa w Beskidzie Śląskim. XIX w. to stopniowy rozwój Wisły. W 1824 r. wzniesiono nowy, już murowany budynek szkolny, istniejący do dnia dzisiejszego. Wybudowano drogę łączącą Wisłę z Ustroniem (1837 r.). W 1838 r. oddano do użytku murowany kościół ewangelicki, do którego w latach 18611863 dobudowano wieżę. W roku 1856 r. zaś swój kościół otworzyli także katolicy.

Już od początku wieku zjeżdżali się w okolicę miłośnicy wypraw turystycznych, udający się do źródeł rzeki Wisły. 14 sierpnia 1810 r. pierwszą udokumentowaną wycieczkę na szczyt Baraniej Góry odbył późniejszy książę pszczyński Ludwig von Anhalt-Köthen-Pless. W 1843 r. źródła Wisły zwiedził Wincenty Pol  geograf i poeta w jednej osobie. Wycieczki tego typu stały się jeszcze bardziej popularne w drugiej połowie wieku.

W tym samym czasie postępował upadek gospodarki pasterskiej w Beskidach. Wiązało się to z uruchomieniem pod koniec XVIII wieku hut na terenie Śląska Cieszyńskiego (w Ustroniu i Trzyńcu), które potrzebowały do swej produkcji wielkich ilości drewna. Książę Albert Sasko-Cieszyński zapoczątkował nowy okres gospodarki leśnej w Beskidzie Śląskim. Z Saksonii sprowadził służbę leśną oraz rozpoczął ograniczanie dotychczasowych swobód góralskich. Stopniowo usuwano górali ze śródleśnych łąk i rozpoczęto proces zalesiania, co w konsekwencji doprowadziło do całkowitego upadku pasterstwa. Dotrwało ono tylko w formie szczątkowej do połowy XX w.

W 1859 r. została założona pierwsza biblioteka w Wiśle.

Wisła jako miejscowość wypoczynkowa

Od drugiej połowy XIX w., okolice Wisły odwiedzane są przez coraz większą liczbę podróżników. Za odkrywcę Wisły na szeroką skalę trzeba uznać pochodzącego z Radomia Bogumiła Hoffa. Ten badacz kultury ludowej, współpracownik Oskara Kolberga, odwiedził wieś w 1882 r. i zachwycony jej urokiem zaczął propagować jej walory w prasie i wśród przyjaciół. W 1885 r. na gruncie, który ze względu na niską cenę, za jaką go nabył, nazwał Bożym Darem, wybudował pierwszą willę wypoczynkową Warszawa. Wkrótce dzieło Hoffa przejął znany warszawski uczony, filozof i psycholog  dr hab. Julian Ochorowicz. Wybudował on kilka następnych drewnianych pensjonatów, np.: Maja i Sokół oraz Placówka, które zaprojektował architekt syn Bogumiła Hoffa  Bogdan. Jego murowana Ochorowiczówka istnieje do dnia dzisiejszego na ul. Ochorowicza (na Dzielnicach).

Do Wisły zaczęli zjeżdżać letnicy. W lipcu 1896 r. dzięki Julianowi Ochorowiczowi który prowadził praktykę psychologiczną, odwiedziła Wisłę  na jeden dzień  Maria Konopnicka, która zatrzymała się wówczas nie rzucając podejrzeń w Jaworzu szukając niby pokoju na dłuższy pobyt. Zniechęciły ją jednak prymitywne warunki, jakie panowały ówcześnie, skoro w liście do córki z 17 lipca pisała: ...pierwsza rzecz, mimo wszystko, do Wisły, bo tania. I prawda, tania zupełnie, ale pokoiki zupełnie pod dachem, bez podbitek, tak że żywica od gorąca topnieje na belkach (...). Kilka lat później, w 1902 r., Konopnicka, zauroczona beskidzkim krajobrazem, zaakceptowała projekt ofiarowania jej przez naród polski domu właśnie w Wiśle. Jednak willa Ochorowicza, którą planowano zakupić dla poetki, nie spełniła przyjętych wymagań.

W czerwcu i lipcu 1900 r. przebywał w Wiśle Bolesław Prus, który zamieszkał w drewnianej willi Ochorowicza, nazwanej na pamiątkę tego wydarzenia Placówką. Rok później, jesienią 1901 r., bawił tu Władysław Reymont, który w willi Ochorowicza (w Placówce lub Jaskółce) pisał fragmenty swoich Chłopów. Sam Ochorowicz osiadł w Wiśle w 1899 r. i mieszkał z przerwami do 1913 r., prowadząc tu m.in. swe eksperymenty parapsychologiczne. W latach 19091912 mieszkała tu również Stanisława Tomczykówna  słynne medium Ochorowicza.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 r. w 555 budynkach w Wiśle na obszarze 11 002 hektarów mieszkało 4685 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 42,6 os. /km˛, z tego 248 (5,3%) mieszkańców było katolikami, 4422 (94,4%) ewangelikami a 15 (0,3%) wyznawcami judaizmu, 4622 (98,7%) było polsko-, 60 (1,3%) niemiecko- a 1 czeskojęzycznymi. Do 1910 r. liczba