Tomasz Dolatella

Tomasz Dolatella 

Tomasz Dolabella, Tommaso Dolabella (ur. ok. 1570 w Belluno, zm. 17 stycznia 1650 w Krakowie) włoski malarz, jeden z głównych twórców malarstwa barokowego w Polsce.

Życie i twórczość w Polsce

Od około 1600 działał w Polsce, na zlecenie m.in. Zygmunta III Wazy i Władysława IV Wazy oraz Jana II Kazimierza Wazy.

We Włoszech uczył się u Antonio Vassilacchiego, brał udział w dekoracji Pałacu Dożów w Wenecji. Sprowadzony do Krakowa przez króla Zygmunta III Wazę osiadł tam na stałe, ożenił się i spolonizował co znalazło odbicie w jego malarstwie wiernie odtwarzającym polskie obyczaje, stroje.

Pojawienie się mistrza Tomasza w Polsce było wynikiem różnych okoliczności, na które się złożyły m.in. upadek malarstwa polskiego ostatniej ćw. XVI w., artystyczne poczynania króla Zygmunta III, a wreszcie zacieśniające się coraz bardziej stosunki polityczne i kulturalne między Polską a państwem weneckim.

Po przeniesieniu stolicy do Warszawy pozostał w Krakowie.

Zaczął malować sceny religijne na zamówienia krakowskich klasztorów (np. jezuitów, franciszkanów, cystersów w Mogile) i katedry wawelskiej. Od 1618 pracował na potrzeby dominikanów w Krakowie (zachowane obrazy w refektarzu 1618-1622 i w kaplicy św. Jacka 1619-1625). Jednocześnie wykonywał zlecenia innych klasztorów np. dominikanów z Poznania czy kanoników regularnych z krakowskiego Kazimierza i Kraśnika. Po elekcji Władysława IV ponownie nawiązał kontakt z dworem wykonując 1632-1633 na zlecenie króla obrazy z życia św. Władysława do kościoła kamedułów na Bielanach pod Krakowem. W okresie 1640-1642 na zamówienie biskupa J.Zadzika malował w pałacu biskupów w Kielcach plafony o tematyce historycznej. Malował także liczne portrety (np. biskupów Zadzika czy Szyszkowskiego).

Jego dzieła malarskie głównie o tematyce historycznej, batalistycznej oraz alegoryczne, które znajdowały się na Wawelu uległy zniszczeniu. Znajdujący się tam obraz Bitwa pod Lepanto pochodzi z poznańskiego kościoła dominikanów. Przetrwały jednak jego dzieła w kościołach Dominikanów i Bożego Ciała w Krakowie oraz w krakowskim kościele Kamedułów na Bielanach, jak również w kościele kanoników w Kraśniku oraz kościele dominikanów w Lublinie. Dziełem jego warsztatu są plafony w Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach.

Twórczość Tomasza Dolabelli miała ogromny wpływ na polskie malarstwo, które czerpało wzory z malarstwa weneckiego w zakresie podstawowych rozwiązań stosowanych w malarstwie nowożytnym jak: operowanie kolorem, światłem, budowanie kompozycji wielopostaciowych, tworzenie iluzji przestrzennej. Przeszczepił do Polski styl mistrzów późnego renesansu weneckiego (Veronesego, Tintoretta, J. Bassana), zainicjował wielkie kompozycje wielopostaciowe i przyspieszył odrzucenie techniki tempery na desce na rzecz oleju na płótnie.

Wiele jego prac zostało zniszczonych w pożarze Krakowa w 1850, inne znów przez wadliwe przemalowania w XVIII i XIX w. Z powodu nadmiaru zamówień wiele obrazów wykonywali jego uczniowie (np. malowidła z życia św. Romualda u podkrakowskich kamedułów powstałe po 1643).

Obraz Triumf Żółkiewskiego prowadzącego jeńców kłuszyńskich został spalony na polecenie cara Piotra I.

Praca dla kościoła i klasztoru oo. Dominikanów

Refektarz. W kościele Dominikanów w refektarzu klasztornym według źródeł miało znajdować się dziesięć obrazów, z których zachowało się tylko sześć. Są to: Cudowny połów ryb, Aniołowie karmiący św. Dominika, Uczta Abrahama z Malchizedechem, Chrystus u Marii i Marty, Pustelnicy Paweł i Antoni, Cudowne rozmnożenie chleba i ryb, Uczta u Szymona.

Gody w Kanie Galilejskiej przeniesiono do kościoła i powieszono nad schodami prowadzącymi do kaplicy św. Jacka. Obok tego obrazu wisi Ostatnia Wieczerza.

Natomiast pozostałe obrazy, mniej więcej jednakowych rozmiarów, robią wrażenie dzieł późniejszych, wykonanych dla zapełnienia pustych ścian refektarza.

Gody w Kanie (ok 300x590 cm), obraz robi wrażenie nie przemalowanego. Autorstwo Dolabelli potwierdzone jest archiwalnie. Praca przedstawia scenę uczty biblijnej gdzie autor gromadzi około stu postaci, z których pierwszoplanowe dochodzą do połowy wielkości naturalnej człowieka. Artysta stwarza perspektywę horyzontalną. Dolabella zapewne posługiwał się graficznymi kopiami wielkich mistrzów, toteż i w Godach w Kanie spotkać można niektóre postacie zaczerpnięte z Tintotetta.

Ostatnia Wieczerza ma podobne rozmiary i powstała pod wpływem obrazu o takim samym tytule Tintoretta. Przemalowany lecz mimo tych zniekształceń ma wyraźne cechy dolabellowskie. Zapewne malowidło powstało jako pendant do pierwszego i zawieszone było pierwotnie na przeciwległej ścianie refektarza.

Cudowne rozmnożenie chleba potwierdzone jest archiwalnie. Malowidło składa się jakby z dwóch części: pierwszoplanowej grupy złożonej z Chrystusa i uczniów, oraz ze zwartych i ruchliwych tłumów, cofniętych na dalszy plan. Dalekie tło stanowi błękitnawa panorama miasta, w której można dopatrzyć się trawestacji Krakowa. Cała kolorystyka zapożyczona jest od Tintoretta. Kompozycja i fragmenty przypominają najbardziej dzieła tegoż artysty, a mianowicie jego cykl związany z dziejami Mojżesza.

Niewątpliwe jednym z wcześniejszych i cenniejszych obrazów dominikańskich Dolabelli jest Uczta w domu Szymona, znajdująca się obecnie z refektarza do kaplicy św. Magdaleny. Prawdopodobnie obraz został przeniesiony na mniejszą ścianę i w związku z tym przycięty od dołu, a może także od góry, co zniszczyło sygnaturę. Obraz ten wiąże się ściśle z twórczością Veronesea, przywodząc na myśl jego Ucztę u Szymona z mediolańskiej Brery.

Pozostałe obrazy refektarzowe odznaczają się o wiele niższym poziomem i robią wrażenie prac malowanych w pospiechu. Cechuje je na ogół niestaranne wykończenie głów, słabsza inwencja kompozytorska, a wreszcie mierny koloryt, co może być wynikiem przemalowań i sczernień powierzchni. Najlepszy a przy tym najmniej przemalowany jest Cudowny połów ryb. Malarz w sposób symultaniczny pokazał trzy kolejno rozgrywające się sceny: połów ryb, Piotra i Jana idących ku mistrzowi, aż wreszcie Chrystusa w otoczeniu uczniów siedzących nad ogniskiem, na którym pieką się ryby. Tło obrazu stanowi jezioro i fantastyczne wzgórza rysowane na sposób wenecki. Obraz pochodzi zapewne z późniejszego okresu twórczości Dolabelli.

Postacie aniołów mimo późniejszych restauracji należą do cenniejszych prac Dolabelli. Zespół ten otwiera zapewne Anioł I dzierżący w ręku emblematy świętego: koronę, wieniec i lilie, a u stóp mający tarcze herbową z Odrowążem. Jego odpowiednikiem jest Anioł II z relikwiarzem z głową świętego. Anioł III z relikwiarzem w kształcie ręki, rożni się od poprzednich postawą i typem fizjonomicznym (bardziej krępa budowa, posiadające coś z kobiecości rysy twarzy).

Dwaj pozostali aniołowie są malowani na znacznie węższych płótnach, sprawiając wrażenie obciętych i dostosowanych później do szerokości ścian. Obaj trzymają w rękach tuby oplecione gałązkami wawrzynu. Zespół anielski jest wyraźnym echem malarstwa weneckiego, co widać zarówno w ciepłej na ogół tonacji barwnej, jak i w ruchu postaci przypominających anioły ze Zwiastowania mistrza Paola. Inne obrazy dominikańskie.

W kościele dominikańskim, poza wyżej wymienionymi, znajduje się ponadto kilka luźnych obrazów ocalałych z pożaru, które zdają się być dziełami Dolabelli, a przynajmniej jego warsztatu. Należą do nich obraz przedstawiający jeszcze jedna wersje Wizji św. Jacka, Ostatnia Wieczerza, która wisi nad drzwiami do zakrystii prawdopodobnie wykonany przez warsztat artysty. Wreszcie w kaplicy św. Tomasza znajduje się obraz Szkoła Tomasza z Akwinu. Postaci są typowo dolabellowskie, żywo przypominają ludzi z Bitwy pod Lepanto czy cyklu św. Władysława. Bitwa pod Lepanto związana jest ściśle z akcją dominikanów w Krakowie. Jest to obraz oparty na wzorach włoskich, a w szczególności na grafice weneckiej. Jednakże malarz nie poprzestał na odtworzeniu samej bitwy i połączył ją z