Ząbkowice Sląskie Zamek...

Rycina: Friedrich Bernhard Wernher. 

Połowa XVIII wielu - Topografia Seu Compendium Silesiae 1744-1768.

 Ząbkowice Śląskie: krzywa wieża i wypalony zamek

Coś nie mają szczęścia do historii Ząbkowice. Wieża im się przechyliła, zamek częściej był ruiną niż sprawną warownią, a Mary Shelley przechwyciła przedwojenną nazwę i Frankenstein kojarzy się teraz z monstrum wynikłym z nieudanej zabawy w Boga, a nie z pięknym, dolnośląskim miasteczkiem. Ale właśnie dla tych trzech powodów warto tam pojechać!

Ząbkowice, czyli przedwojenny Frankenstein są najbardziej znane ze swego najstarszego budynku miejskiego  najwyższej w Polsce (34 metry) krzywej wieży. Zanim jednak do niego przejdziemy, to dwa słowa o intrygujących (niemieckiej i polskiej) nazwach miejscowości. Pierwotna  Frankestein jest znana od ponad 700 lat. Nie ma, niestety, nic wspólnego z powieściowym naukowcem i stworzonym przez niego monstrum. Wiąże się za to najprawdopodobniej z obecnością osadników z Frankonii, którzy docierali na te tereny. Przyjmuje się też, że założone pod koniec XIII wieku miasto przejęło rolę dwóch sąsiednich  Frankenbergu (obecnie wieś Przyłęk) i Löwensteina (obecnie wieś Koziniec), a jego nazwę powstało ze zbitki Franken + Stein.

Atrakcje Ząbkowic Śląskich. Krzywa wieża

Z polską nazwą jest trochę trudniej. Wbrew pozorom nie wymyślono jej po wojnie po przyłączeniu Ziem Odzyskanych do Polski. Pojawia się już kilkadziesiąt lat wcześniej  w 1869 roku w pismach najsłynniejszego polskiego etnografa Oskara Kolberga. Hasło Ząbkowice można też znaleźć w wydanym w 1895 roku Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich: Ząbkowice  niem. Frankenstein, stąd polskie Franksztyn i Frankensztyn (&). Według jego autorów tak nazywał się starożytny gród słowiański, przy którym wyrosło niemieckie miasto. O samym grodzie nic nie wiadomo, ale takich słowiańskich budowli na Śląsku nie brakowało. Nikt też nie rozwodzi się nad pochodzeniem nazwy. Wywodzono je jednak zazwyczaj od imienia założyciela rodu panującego w grodzie  w tym wypadku Ząbka.

O tym preczytasz w tym wpisie.

Największa atrakcja Ząbkowic: (coraz bardziej) krzywa wieża

Ząbkowicki zamek: historyczny pechowiec

Co jeszcze czeka na Was w Ząbkowicach Śląskich?

Gdzie zjeść i przenocować w Ząbkowicach Śląskich

Wróćmy jednak do najsłynniejszego zabytku Ząbkowic  krzywej wieży, od której miasto zyskało przydomek ślązkiej Pizy. Jej początki giną w mroku dziejów. Dominują dwie teorie. Jedna łączy wieżę z zamkiem książąt świdnickich, który miał stać w tym miejscu jeszcze przed lokacją miasta i który zniszczony został dość szybko  w czasie walk z czeskim królem Jerzym z Podiebradów. Druga teoria głosi, że wieża została wybudowana jako część dawnej bramy miejskiej.

Jakikolwiek nie byłby pierwotny powód wybudowania wieży, to nie ulega wątpliwości, że powstała jako budowla obronna. Świadczy o tym fakt, że jej oryginalna, kamienna podstawa ma niezwykle grube  aż czterometrowe  mury. Była to też część, do której można było się dostać wyłącznie od góry  ponieważ wejście znajdowało się na wysokości kilku metrów. Stąd przypuszczenie, że w podstawie wieży umieszczono loch głodowy. Obecnie znajduje się tam niezbyt przerażająca, ale na pewno warta obejrzenia wystawa poświecona torturom i więzieniu ludzi w średniowieczu.

Na początku XV wieku wraz z powiększaniem się miasta wieża straciła swoje funkcje obronno-więzienne i została przebudowana na dzwonnicę powstającego tuż obok kościoła p.w. św. Anny. Wtedy ją podwyższono i przebudowano wyższą część ceglaną, co prawdopodobnie zdeterminowało jej późniejsze losy. Przez kilkaset lat wieża była bowiem prosta. Pierwszy raz odchylenie zaobserwowano pod koniec XVI wieku (w 1590 lub 1598 roku). Zmierzono, że wieża odchyliła się od pionu o 1,5 metra. Co było tego przyczyną? Najprawdopodobniej ruchy tektoniczne, ale jak to bywa z utratą pionu również przesada. W trakcie nadbudowy w XV wieku zwiększono bowiem znacznie nacisk na fundamenty, które zaczęły nierównomiernie osiadać w rozmokłym gruncie.

Wieża pochyla się nadal, w coraz większym tempie. O ile przez niecałe dwieście lat od pierwszego pomiaru przechyliła się o pół metra (1,98 metra odchylenia w 1977 roku), tak przez kolejne 40 lat było to już 16 cm. Obecnie wieża jest odchylona od pionu o 2,14 metra, co wskazuje, że każdego roku pochyla się średnio o 0,4 cm. Na razie jednak nie trzeba jej podpierać, ani nie grozi jej zawalenie.

Krzywa wieża w Ząbkowicach Śląskich

- Co robicie w podróży?  A nic takiego, ściany podpieramy&

Wieża w środku nie ma zbyt wielu atrakcji, ale warto na nią wejść choćby dla samych widoków. Widać z niej doskonale ruiny zamku na tle panoramy Gór Bardzkich i Sowich oraz rynek z neogotyckim ratuszem wybudowanym w 1864 roku na miejscu poprzedniego, który kilka lat wcześniej spłonął w wielkim pożarze miasta. Budynek ma liczne przepiękne detale, a wieńczy go 72-metrowa (prosta!) wieża z nieczynnym niestety obecnie zegarem. Jeśli zdarzy Wam się zostać w mieście po zmroku, to przejdźcie się na rynek, by obejrzeć ratusz w światłach oszczędnej, ale całkiem gustownej iluminacji.

Krzywa Wieża, ul. św. Wojciecha

olsztynianin

Olsztyn