Jelenia Góra 100 lat temu...

1910 Jelenia Góra 100 lat temu...

Nieistniejąca fontanna na Wilhelmplatz, między obecnymi Al. Wojska Polskiego i ul. Stefana Okrzei. Obecnie jest tam plac zabaw. W tle widoczny kościół Garnizonowy.

Jelenia Góra (wymowa i, łac. Cervimontium, Mons Cervi, niem. Hirschberg im Riesengebirge, cz. Jelení Hora, dawniej Hiraberk, Hornaperk)  miasto na prawach powiatu w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, w śródgórskiej Kotlinie Jeleniogórskiej, nad rzeką Bóbr. Miasto jest również siedzibą powiatu jeleniogórskiego, Zarządu Karkonoskiego Parku Narodowego oraz polską stolicą Euroregionu Nysa.

Historyczne miasto leży na Dolnym Śląsku. Jelenia Góra uzyskała lokację miejską przed 1281 rokiem. Jelenia Góra była stolicą województwa jeleniogórskiego w latach 19751998. Obecnie ma status miasta na prawach powiatu.

Jelenia Góra liczy 80 325 mieszkańców i jest czwartym pod względem liczby ludności (po Wrocławiu, Wałbrzychu i Legnicy) miastem w województwie dolnośląskim. Miasto razem z 18 okolicznymi gminami podpisało w dniu 6 maja 2015 porozumienie na podstawie którego powołano Aglomerację Jeleniogórską liczącą 209 000 mieszkańców

Położenie

Miasto położone w północnej części Kotliny Jeleniogórskiej. Miasto otaczają od zachodu Góry Izerskie i Pogórze Izerskie, od północy Góry Kaczawskie, od wschodu Rudawy Janowickie, a od południa Karkonosze. Centrum miasta znajduje się ok. 1 km na wschód od zbiegu rzeki Bóbr i rzeki Kamiennej.

Ludność

Pierwsze zapiski pochodzące z połowy XVI w. wspominają o populacji liczącej ok. 3,5 tys. mieszkańców. Na przełomie XVIII i XIX w. liczba mieszkańców wynosiła ok. 6 tys. osób, aby wzrosnąć do początku XX w. do ok. 20 tys. W latach I wojny światowej utrzymywała się na poziomie stałym z początku wieku, następnie stopniowo rosła i w 1939 Jelenią Górę zamieszkiwało ponad 35 tys. osób. Po II wojnie światowej miasto liczyło 39 tys. mieszkańców, w tym ponad 31 tys. Polaków. Po utworzeniu w 1975 województwa jeleniogórskiego i przyłączeniu do miasta okolicznych miejscowości, m.in. Cieplic Śląskich-Zdroju liczba ludności wzrosła do 80 tys. W kolejnych latach populacja miasta rosła, głównie jednak na skutek przyłączania kolejnych okolicznych wsi. W 1996 wynosiła 93 570 mieszkańców[4]. Po reformie administracyjnej w 1998 i utworzeniu województwa dolnośląskiego, liczba mieszkańców Jeleniej Góry systematycznie spada. W grudniu 2004 wynosiła tylko 87 643, a w czerwcu 2010 spadła do 84 306 osób.

Pochodzenie nazwy

Wzmianka miejscowości w 1384 r. jako Hirsb(er)g.

Nazwa miasta, wymieniana w źródłach historycznych, wydaje się spójna. Niemieckojęzyczna nazwa Hirschberg, zapisywana odmiennie na przebiegu wieków (np. Hyrzberc 1281 r., Hyrspergk 1305 r., Hirssbergk 1355 r., Hirsberg 1521 r.). Po wcieleniu tutejszych ziem do Polski w 1945 roku, miastu została nadana nazwa Jelenia Góra  bowiem Jelenia Góra pisana także łącznie istniała w języku polskim przed 1945 rokiem. W XVI i XVII w. pojawia się łacińskie określenie Mons Cervi, Cervimontia, Mons Cervinus, Cervigera.

Polską nazwę Jelenia Góra oraz Hyrszberg w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa

Prawdopodobnie na terenie miasta istniał nieznany z nazwy słowiański gród, którego założenie polska tradycja przypisuje Bolesławowi III Krzywoustemu w latach 1108-1112. Z piastowskich początków zachowało się jeleniogórskie grodzisko  obecnie Góra Bolesława Krzywoustego, które miało również podgrodzie, które stopniowo rozwinęło się w osadę targową. Początki Jeleniej Góry w dzisiejszej postaci datują się jednak przypuszczalnie dopiero na połowę XIII w. i związane są z akcją osadniczą prowadzoną przez Bolesława II Rogatkę za pomocą kolonistów niemieckich. Dokładna data uzyskania praw miejskich pozostaje nieznana, wiadomo jednak, że sto lat po założeniu osada cieszyła się już statusem miasta

Pod panowaniem książąt jaworsko-świdnickich miasto prężnie się rozwijało, w 1299 powstał młyn, w 1311 karczmę, w 1361 piwiarnię, a w okolicy rozwijało się górnictwo rud żelaza i hutnictwo szkła. W 1392 na mocy układu o dziedziczeniu Jelenia Góra przeszła pod panowanie czeskie. Od zasiadających na praskim tronie Jagiellonów otrzymała szeroką samodzielność i prawo bicia własnej monety, a w 1519 r. ważny przywilej corocznych jarmarków. W II połowie XVI w. w mieście i okolicach rozpoczęła się produkcja płócien lnianych zwanych woalami. Handel nimi okazał się z czasem bardzo zyskowny. Produkcję przerwała wojna trzydziestoletnia, podczas której miasto przeżyło swój najtrudniejszy okres. Wszystkie wieże  kościoła, ratusza i bram miejskich uległy spaleniu. Odbudowa spalonego i zrujnowanego miasta, pozbawionego pomocy z zewnątrz, była wolna i długotrwała. W 1630 cesarz austriacki nadał miastu przywilej wyłączności handlu płótnem lnianym. W 1639 r., w czasie szalejącej wichury zawaliła się wieża ratusza wraz z fragmentem budynku, którego już nie odbudowano. Nowy ratusz został wzniesiony w drugiej połowie XVIII w. W okresie wojny trzydziestoletniej i panującego chaosu wewnętrznego dokonano samowolnej zmiany herbu Jeleniej Góry oraz falsyfikacji dyplomu herbowego. Po wojnie i odbudowie Jelenia Góra stała się jednym z bogatszych miast na Śląsku. Miejscowi kupcy zrzeszali się w konfraterni kupieckiej zajmującej się eksportem do wszystkich krajów europejskich, a także na kontynent amerykański.

Ten pomyślny rozwój miasta przerwany został w 1742 r., kiedy to Śląsk został zbrojnie wcielony do państwa pruskiego, co odcięło miasto od dotychczasowych rynków zbytu. W tym też czasie zmieniła się koniunktura na rynkach światowych, a rękodzielnicza produkcja spod Karkonoszy została wyparta przez tańsze wyroby mechanicznych tkalni angielskich. Oba te czynniki doprowadziły do całkowitego upadku tkactwa w Jeleniej Górze i okolicach. Nadejście XIX wieku było jednak dla Jeleniej Góry pomyślne. Kilku przemysłowców zbudowało tu bowiem swoje fabryki. Wzrastał też gwałtownie ruch turystyczny w Karkonoszach, dla którego Jelenia Góra oraz inne miejscowości wchodzące obecnie w jej skład, stanowiła naturalną bazę wypadową. Do miasta przyjeżdżało coraz więcej gości. Na ich potrzeby wznoszono hotele i pensjonaty, otwierano restauracje, rozpoczęto produkcję żywności oraz pamiątek. Do dalszego wzrostu gospodarczego przyczyniło się doprowadzenie do Jeleniej Góry linii kolejowych  w r. 1866 od strony Zgorzelca i w roku 1867 od strony Wrocławia. Sieć kolejowa została później rozbudowana o linie do Kowar (1882), Karpacza (1896), Szklarskiej Poręby (1902) i Lwówka Śląskiego (1906).

Pierwsza drukarnia powstała w Jeleniej Górze w 1709 w związku z utworzeniem w mieście szkoły ewangelickiej, zaś dwie kolejne powstały w drugiej połowie XVIII wieku. W 1801 zaczęło ukazywać miejscowe czasopismo Schlesische Gebirgslaeter. Jednym z najważniejszych przedsięwzięć drukarstwa w mieście były dwa wydania tzw. Biblii jeleniogórskiej, która trafiła do szkół w Królestwie Prus.

W 1911 roku do Jeleniej Góry dotarł pierwszy gaz przesłany z Gazowni Miejskiej w Wałbrzychu i znacząco poprawiło rozwój miasta. W czasie II wojny światowej miasto nie doznało żadnych zniszczeń i zostało zajęte przez wojska radzieckie dopiero po kapitulacji Niemiec. 8 maja 1945 r. z miasta uciekł dotychczasowy burmistrz z NSDAP, a następnego dnia powołano nowe władze miejskie (z udziałem komunistów z KPD) wraz z nowym burmistrzem z SPD. Tego samego dnia do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Jelenia Góra została pod dzisiejszą nazwą przyłączona do Polski (administracyjnie nazwę zatwierdzono w maju 1946), zaś jej ludność uległa przymusowemu wysiedleniu do Niemiec. Na jej miejsce przybywali polscy przesiedleńcy. Już w sierpniu 1945 roku rozpoczął swą działalność miejscowy teatr, funkcjonowało archiwum, przymierzano się do otwarcia muzeum, rozpoczynano naukę w wielu nowych szkołach. Otwarto wiele nowych zakładów przemysłowych, w tym jedyne w kraju zakłady optyczne. W 1971 roku rozpoczęto wyburzanie większości zabytkowych kamienic w obr