Wojciech Gerson

Wojciech Gerson

1894 - Cmentarz w górach

Polski malarz, rysownik-ilustrator, pedagog i krytyk sztuki związany z Warszawą, czołowy reprezentant akademizmu i realizmu lat 80. i 90., urodził się w Warszawie 1 lipca 1831, zmarł 25 lutego 1901 tamże.

Gerson należał do najwybitniejszych przedstawicieli polskiego dziewiętnastowiecznego akademizmu; zasłużył się także w znaczący sposób dla rozwoju szkolnictwa i życia artystycznego Warszawy. Swą edukację artystyczną rozpoczął w 1844 roku na Oddziale Architektury warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych; w latach 1845-1850 studiował w tejże szkole malarstwo pod kierunkiem J. F. Piwarskiego, C. Breslauera i M. Zaleskiego; dyplom uzyskał w 1851. W okresie 1849-1853 związał się z grupą absolwentów SSP skupionych wokół Marcina Olszyńskiego, z którymi przemierzał pieszo kraj, Kielecczyznę, Pojezierze Augustowskie, Lubelszczyznę, Mazowsze i Kujawy, zwiedzał Wilno i Kowno w celu rysunkowego dokumentowania typowych dla różnych regionów mieszkańców miast, miasteczek i wsi. Zgromadzone wówczas studia i szkice wykorzystał w albumie litograficznym "Ubiory ludu polskiego" (1855); sięgnął do nich także ilustrując wydawnictwo O. Kolberga "Lud" (wydawane od 1865).

Kolejną wyprawę po Małopolsce, Podhalu i Tatrach odbył w 1860; etnograficzne zainteresowania Gersona i obiektywistyczna obserwacja otaczającej rzeczywistości znalazły wyraz w krajobrazowych notatkach utrzymanych w realistycznej konwencji. W latach 1852-1853 artysta wykonał techniką olejną kilka pannaux dekoracyjnych na blasze będących częścią wystroju wnętrz statków pasażerskich Żeglugi Parowej "Płock" i "Włocławek" (m.in. Warszawa widziana od Pragi; Widok Włocławka).

W okresie 1853-1855 kontynuował naukę w akademii petersburskiej. W 1859 został tu wyróżniony tytułem "niekłassnyj chudožnik" w dziedzinie malarstwa historycznego i portretowego, w 1873 otrzymał tytuł akademika, zaś w 1878 został uhonorowany tytułem profesora tejże uczelni.

W okresie 1856-1858 doskonalił swój warsztat artystyczny w Paryżu uczęszczając przez trzy miesiące do pracowni L. Cognieta oraz samodzielnie studiując sztukę dawnych mistrzów w muzeach i galeriach. W gronie polskich twórców osiadłych na emigracji, m.in. Cypriana Norwida, Henryka Pillatiego, Franciszka Tepy i Teofila Kwiatkowskiego prowadził dyskusje na temat sztuki narodowej.

Po powrocie do Warszawy otworzył własną pracownię przy ul. Miodowej, z której korzystała znaczna grupa malarzy, m.in. Franciszek Kostrzewski, Józef Simmler, Józef Szermentowski i Władysław Bakałowicz. Znakomicie osadzony w środowisku artystycznym zainicjował wraz z A. Schouppém powstanie w 1858 Krajowej Wystawy Sztuk Pięknych przekształconej później w Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych. W latach 1877-1878 i 1882-1883 pełnił funkcję wiceprezesa TZSP; w ramach działalności tej instytucji był animatorem i współorganizatorem wielu ważnych przedsięwzięć artystycznych, publicystycznych i kolekcjonerskich. W 1867 objął stanowisko nauczyciela rysunku w Instytucie Głuchoniemych, które piastował do 1871; w 1872 wykładał teorię i historię sztuki w Zakładzie Szmita dla kobiet.

W 1871 podjął pedagogiczne obowiązki w warszawskiej Klasie (Szkole) Rysunkowej, w której wykształcił do 1896 całą plejadę artystów, m.in. Józefa Chełmońskiego, Stanisława Lentza, Edwarda Okunia, Józefa Pankiewicza, Władysława Podkowińskiego, Jana Stanisławskiego i Leona Wyczółkowskiego.

Od 1867 nauczał prywatnie w swej pracowni, do której przyjmował także studentki i amatorów. Kładł duży nacisk na studium z natury i na warsztat rysunkowy. Zaszczepił swym uczniom szacunek dla tradycji malarstwa i jednocześnie poczucie własnej niezależności twórczej; odrzucił jednak nowe prądy artystyczne, zarówno impresjonistyczną wrażeniowość jak symbolistyczną metaforykę. Najwyżej w hierarchii wartości sytuował malarstwo historyczne o patriotyczno-dydaktycznej wymowie.

W okresie 1877-1878 prowadził wykłady dla rzemieślników w Muzeum Przemysłowym. Bardzo bogata działalność ilustratorska Gersona obejmowała rysunki zdobiące czasopisma i książki, m.in. K. W. Wójcickiego "Życiorysy znakomitych ludzi" (1850), Władysława Syrokomli "Królewskich lutnistów" (1857), Adama Mickiewicza "Pisma" (1858), Ignacego Krasickiego "Bajki i przypowieści" (1868) oraz "Świat Polski w zabytkach sztuki" (1884-1885). Dokumentacyjną wartość miał wydany przez Gersona wraz z A. Lerue album "Widoki Warszawy" (1852), oraz wraz z H. Skimborowiczem - "Willanów. Album widoków i pamiątek..." (1877).

Pedagogiczne cele przyświecały mu przy tłumaczeniu dzieł z zakresu teorii i praktyki malarskiej, Leonarda da Vinci "Rozprawy o malarstwie" (Warszawa 1876), J. Bochenka "Normalnej postaci mężczyzny i kobiety wykreślonej nowym sposobem" (Warszawa 1895), J. Del Medico "Anatomii dla użytku malarzów i rzeźbiarzów ułożonej" (Warszawa 1877) i H. Mayeux "Pomysłowości zdobniczej" (Warszawa 1898). Do najważniejszych prac Gersona z zakresu teorii i historii sztuki należały książki "Współczesne kierunki malarstwa" (Warszawa 1876) i "Znawstwo prawdziwe czy rzekome w malarstwie"(Warszawa 1895).

Zajmował się także krytyką artystyczną, wygłaszał popularyzatorskie odczyty, pisał wspomnienia (m.in. "Jednodniówka. Pamięci profesorów i kolegów b. Szkoły Sztuk Pięknych", Warszawa 1897).

Pełnił funkcję kierownika artystycznego czasopism "Przyjaciel dzieci" (1861) i "Wieniec" (1872); w 1900 założył dwutygodnik "Świat artystyczny". Jego wielostronna działalność obejmowała także teatr; projektował dekoracje ścienne dla gmachów teatralnych (plafon Teatru Wielkiego) oraz kostiumy sceniczne, komponował żywe obrazy o tematyce historycznej, oparte na ludowych legendach i dziełach literackich (m.in. "Dziadach"Mickiewicza, 1877; "Starej Baśni" Kraszewskiego, 1885).

Artysta uczestniczył w wielu wystawach krajowych i zagranicznych; prezento