Bitwa pod Orszą

Bitwa pod Orszą

Autor nieznany

Bitwa pod Orszą  obraz batalistyczny przedstawiający bitwę stoczoną 8 września 1514 pomiędzy wojskami polsko-litewskimi a moskiewskimi.

Obraz znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Jest jedynym dziełem tego typu w polskim malarstwie renesansowym.

Historia

Historia obrazu jest słabo znana. W drugiej połowie XIX w. pojawił się on w Muzeum Śląskich Starożytności (Museum schlesischer Altertümer) we Wrocławiu. Władysław Pociecha podał informację, że istniał przekaz archiwalny na temat jakiegoś obrazu związanego z bitwą pod Orszą wiszącego w krużgankach klasztoru franciszkanów w Krakowie w 1515, nie ma jednak dowodów, że chodziło o ten sam obraz, zaś współcześnie data powstania obrazu umieszczana jest w późniejszych latach. Analiza dendrologiczna sugeruje, że obraz powstał po 1525 r.

Autor

W XIX w. niemieccy historycy przypisali dzieło Jörgowi Breuowi (starszemu). Ze względu na technikę i wymowę w latach 30. XX w. niemieccy badacze dzieła uznali autora za artystę z kręgu Lucasa Cranacha starszego, którą to opinię podzielili też polscy historycy jak Stanisław Herbst i Michał Walicki.

Anonimowego Mistrza Bitwy pod Orszą uważano też za jednego z nadwornych malarzy-kartografów. Drobiazgowość w odtworzeniu szczegółów wskazuje na bezpośredniego uczestnika bitwy. Autoportret artysty znalazł się na obrazie  przedstawiony jest ona jako nieuzbrojona postać w stroju niemieckim, siedząca na pieńku na brzegu rzeki Dniepr, przyglądająca się przebiegowi bitwy, jednocześnie kadrując palcami pole widzenia przyszłego dzieła.

Według jednej z hipotez autorem obrazu był niemiecki artysta Hans Krell, nadworny malarz Ludwika Jagiellończyka.

Obraz

Obraz przedstawia z lotu ptaka kilka etapów bitwy, o czym świadczą te same postacie pojawiające się w wielu miejscach  sam hetman Konstanty Ostrogski przedstawiony jest trzy razy. Szczegóły wyposażenia i uzbrojenia oraz portrety wodzów zostały odtworzone realistycznie i z wielką dokładnością  pokazano m.in. takie sceny jak wylewanie wody ze zbroi po przeprawie przez rzekę. Niektóre sceny ocierają się o groteskę, inne kładą nacisk na okrucieństwo bitwy.

Obraz nie zachował się w całości. Dokładna analiza sugeruje, że był wyższy i zamknięty linią horyzontu. Zachwiana symetria świadczy o tym, że przycięto 1/5 szerokości z lewej strony. Dwie ścierające się kolumny ciężkiej piechoty dawniej stanowiące centrum obrazu, obecnie są przesunięte ku lewej stronie. Data powstania obrazu określana jest na lata 15201534.

Dzieło to powstałe na zamówienie króla miało wydźwięk propagandowy, choć sama bitwa nie przyniosła za sobą wielkich konsekwencji strategicznych. Oglądający obraz widzi pięknie przedstawione szyki polskiego wojska, natomiast wojsko moskiewskie przedstawione jest jako zdezorganizowana masa ludzka.