Pieter Bruegel (Starszy)

Pieter Bruegel (Starszy)

Przysłowia niderlandzkie

Przysłowia niderlandzkie znany także jako Świat do góry nogami  obraz namalowany w 1559 przez Pietera Bruegla Starszego  niderlandzkiego malarza, jednego z głównych przedstawicieli północnego renesansu. Dzieło to należy do Staatliche Museen Preußischer Kulturbesitz i prezentowane jest w Gemäldegalerie przy Kulturforum w Berlinie.

Forma

Jest to obraz olejny na desce o wymiarach 117 × 163 cm, przedstawiający wiejski krajobraz, w który wpisane są liczne grupy postaci i przedmioty, tworzące oddzielne wątki rodzajowe. Na pierwszym planie widoczne jest rozległe podwórze, przy którym stoi wielka chałupa, pręgierz i stara szopa. Drugi plan tworzy ceglana wieża z przybudówkami i drewniana stajnia. Pomiędzy nimi płynie rzeka tworząca dolinę, zaś w oddali widać ujście rzeki do morza, na którym płynie rybacki statek z żaglem. Kompozycja obrazu oparta jest na osi, która prowadzi z przodu po lewej stronie do tyłu po prawej ku morzu. Niektóre elementy przedstawione są niezgodnie z zasadami perspektywy, co nie jest bynajmniej wynikiem braku znajomości zasad budowania przestrzeni przez autora, lecz świadomym podporządkowaniem formy treści.

Treść

Treść utworu tworzy zbiór scen rodzajowych będących ilustracjami przysłów. Wiadomo iż w XVI wieku w Niderlandach przysłowia cieszyły się dużą popularnością, a ich zbieranie stanowiło jedno z wielu encyklopedycznych zadań. Znaczenie przysłowia wzrosło, kiedy w 1500 roku Erazm z Rotterdamu wydał zbiór przysłów i słynnych maksym łacińskich autorów. W ślad za nim poszli Flamandowie i Niemcy, którzy wydali podobne publikacje, zaś w roku 1564 ukazały się dzieła, takie jak powieść Gargantua i Pantagruel Rabelais'ego.

Na obrazie zidentyfikowano ponad sto przysłów i wyrażeń idiomatycznych, przedstawiających ówczesne społeczeństwo i świat, który zdaniem wielu był wówczas przewrócony do góry nogami. Stąd też wywodzi się jedna z alternatywnych nazw dzieła: Świat do góry nogami. W sposób świadomy Pieter Bruegel połączył sztukę mowy ze sztuką obrazowania, eksponując głupotę, amoralność i regres społeczny. Centrum kompozycji stanowi ganek, na którym diabeł słucha spowiedzi, obok zaś mnich ostentacyjnie kpi z Chrystusa i "przyprawia mu brodę". Stojąca przy stodole postać pozwala światu kręcić się na czubku palca, zaś obok stoi chłop rzucający perły świniom. Wszystko ma swoją wymowę, która odzwierciedla ówczesny świat i dystans artysty do swoich współczesnych.

Lista przysłów

Wielkie ryby jedzą małe - Kto silniejszy ten wygrywa

Każdy może patrzyć się przez dębową deskę, pod warunkiem, że tam jest dziura

Wypróżniać się razem do jednej dziury - Zjeść razem beczkę soli, być nierozłącznymi przyjaciółmi

Ściana z rysami wkrótce runie - Bezmyślny interes rychło upadnie

Nie zważaj czyj dom płonie, dopóki można ogrzać się przy ogniu - Korzystać z każdej okazji do odniesienia korzyści

Ciągnąć kloc - Rozczarowany konkurent; Zapracowywać się do bezsensownej pracy

Strach pozwala kłusować staruszce - Potrzeba jest matką wynalazku

Końskie odchody to nie figi - Nie daj się ogłupić

eśli ślepiec prowadzi ślepca, obaj wpadną do rowu - Jeżeli ignorant prowadzi drugiego, to obaj źle skończą

Podróż tak długo nie jest skończona, póki nie widać kościoła i wieży - Cel tylko wtedy będzie osiągnięty, kiedy zadanie zostanie wykonane do końca

Obserwować żagle - Być w gotowości, wiedzieć z której strony wiatr wieje

Gdzie padlina tam i kruki - Jeśli dowody wskażą na coś, to jest bliskie prawdzie

Kto wie dlaczego gęś chodzi na bosaka? - Wszystko ma swoją przyczynę

Jeśli tylko nie mam pilnować gęsi, to niech sobie nawet będą gęsiami - Nie wtrącaj się w cudze sprawy

Dzikie niedźwiedzie wolą swoje towarzystwo - Rówieśnicy wolą swoje towarzystwo niż innych

Rzucać kaptur za płot - Rzucać to co znajome, nie mając pewności, czy w nowym otoczeniu będzie można to zdobyć

Najlepsze paski wycina się z cudzej skóry - Łatwo dysponować cudzą własnością

Trzymać węgorza za ogon - Podjąć się zadania, które się nie uda

Wypaść z koszykaZostać odrzuconym w konkurachNP-59.jpg

Być zawieszony między niebem a ziemiąZnaleźć się w niezręcznej sytuacjiNP-59.jpg

Brać kurze jajko, a pozwolić odejść gęsiemuDokonać złego wyboru z powodu chciwościNP-63.jpg

Ziewać na piec, kto chce się rozdziawić szerzej niż piecPrzeceniać własne możliwościNP-64.jpg

Trudno mu sięgnąć od jednego chleba do drugiegoNie może przeżyć od pierwszego do pierwszegoNP-69.jpg

Siekiera z trzonkiemCoś kompletnego[4]NP-97.jpg

Szukać siekierySzukać usprawiedliwieniaNP-71.jpg

Mieć swoją latarnięW końcu może zabłysnąć bystrościąNP-71.jpg

Motyka bez trzonkaCoś zbędnego[5]NP-96.jpg

Rozlanej owsianki nie da się z powrotem pozbieraćNie warto płakać nad rozlanym mlekiemNP-70.jpg

Włożyć komuś kij w szprychyStawiać komuś przeszkody na drodzeNP-73.jpg

Miłość jest po stronie tego, kto ma sakiewkę u pasaMiłość może być kupionaNP-107.jpg

Przeciągnąć linęKażdy patrzy na swoją korzyśćNP-74.jpg

Stać we własnym świetleTylko ten, kto sam jest nikczemny, może myśleć źle o innychNP-72.jpg

Nie szuka się innych w piecu, jeśli wcześniej się tam nie byłoNie sądź innych według siebieNP-72.jpg

Kręci ktoś światem na palcuWszyscy tańczą, jak im kto zagraNP-85.jpg

Przyprawić sztuczną brodę ChrystusowiOszukiwać pod maską pobożnościNP-58.jpg

Trzeba się zgiąć, jeśli chce się wyjść w światJeśli jest się ambitnym, to trzeba być przebiegłym i pozbawionym skrupułówNP-84.jpg

Rzucać perły (róże) przed wieprzePoświęcić się czemuś co jest niewarte poświęcenia[6]NP-79.jpg

Zasypać studnię, gdy cielę utonęłoPodjąć kroki po wypadkuNP-75.jpg

Cierpliwy jak owcaByć bardzo cierpliwymNP-101.jpg

Zakładać mężowi niebieski płaszczPrzyprawiać rogiNP-76.jpg

Uważać, żeby czarny pies nie wszedł w środekTam gdzie są dwie kobiety, pies nie musi szczekać[7]NP-110.jpg

Co jedna wysnuje z kądzieli, to druga nawinieRozpowiadać złośliwie plotkiNP-77.jpg

Wynosić dzień w koszykuZmarnować czasNP-78.jpg

Stawić diabłu ogarekSkładać puste pochlebstwaNP-80.jpg

Spowiadać się diabłuZdradzać sekrety swojemu