Bitwy w malarstwie polskim

Bitwy w malarstwie polskim

1863  Pochód Lisowczyków

Józef Brandt

Lisowczycy, lisowczyki (początkowa nazwa Straceńcy, również chorągiew elearska)  formacja lekkiej jazdy polskiej o charakterze utrzymującego się z łupów wojska najemnego, oparta na wzorach ustrojowych konfederacji wojskowych, sformowana w 1614 roku, pierwotnie jako konfederacja żołnierska pod wodzą pułkownika Aleksandra Józefa Lisowskiego herbu Jeż. Zawiązki lisowczyków powstały już w czasie służby Lisowskiego u Dymitra II Samozwańca w latach 16071611.

Dwutysięczny oddział lisowczyków brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 16091618. Od śmierci Lisowskiego w 1616 r. dowodzeni byli przez pułkownika Stanisława Czaplińskiego. Od 1619 r. ich dowódcą był Walenty Rogowski. W czasie wypraw moskiewskich przeprowadzili szereg operacji zaczepnych na terytorium Carstwa Rosyjskiego, rozbijając w grudniu 1617 r. podKaługą wojska rosyjskie kniazia Dymitra Pożarskiego. Ich łupiestwo spowodowało m.in. obłożenie tej formacji klątwą, która jednak po pewnym czasie została zdjęta.

W 1619 r. stacjonujący w okolicach Kowna lisowczycy oddani zostali przez króla Zygmunta III Wazę do dyspozycji Ferdynanda II, zagrożonego w oblężonym przez księcia siedmiogrodzkiego Gábora Bethlena Wiedniu. Wspomagani oni byli przez oddziały zaciągnięte w Polsce przez Adama Lipskiego oraz Jerzego Hommonaia  węgierskiego magnata, wroga Bethlena. 810 tysięcy lisowczyków pod dowództwem Walentego Rogowskiego pokonało w dniach 2223 listopada wojska Jerzego I Rakoczego w bitwie pod Humiennem i Zavadą. Zdobyto 17 chorągwi węgierskich. Na placu poległo ok. 3 tys. żołnierzy Rakoczego, reszta poszła w rozsypkę. Droga na Księstwo Siedmiogrodu stanęła otworem. Lisowczycy nie zdobyli wprawdzie nawet Koszyc, jednak zmusiło to Gábora Bethlena 4 grudnia do odstąpienia od oblegania Wiednia i powrotu do zagrożonego kraju.

Na wieść o zbliżaniu się Rakoczego z nową, piętnastotysięczną armią, część pułku z Rogowskim postanowiła wrócić do Polski (zatrzymali się na Słowacji, dając się we znaki mieszkańcom). Pozostali towarzysze pod wodzą pułkownika Jarosza Kleczkowskiego zdecydowali się na przejście na służbę cesarską, w której pozostali przez kilka następnych lat.

3 lutego 1620 lisowczycy przekroczyli granicę Ślaska w okolicach Siewierza, po czym podeszli pod Tarnowskie Góry, gdzie przywitano ich ogniem z dział. Następnie złupili Strumień orazSkoczów, a także okoliczne wioski. 8 lutego dotarli na przedpola Wiednia.

Po śmierci Kleczkowskiego, 4 marca 1620 pod Krems, ich pułkownikiem został Stanisław Rusinowski, pod którego rozkazami walczyli na Białej Górze 8 listopada 1620 r.; w bitwie tej zdobyli 20 chorągwi pułkowych. 7 maja 1621 cesarz wypłacił zaległy