1300 Elbing - Elbląg

1300 Elbing - Elbląg

Unikatowa mapa Elbląga z ok.1300 r.

Miasto Elbląg położone jest na obydwu brzegach wypływającej z jez. Drużno rzeki Elbląg. Leży na styku dwu krain geograficznych: nizinno-depresyjnych Żuław i Wysocczyzny Elbląskiej o urozmaiconym, pagórkowatym krajobrazie poprzecinanym licznymi głębokimi wąwozami spływających tu strumieni, o górskim niekiedy charakterze. Na południe od miasta rozciąga się rozlewisko płytkiego, zarastającego jez. Drużno, będącego pozostałością istniejącego tu jeszcze  w średniowieczu - zatoki Zalewu Wiślanego. Jest ono obecnie jednym z największych w Polsce lęgowisk ptactwa wodnego.

Osadnictwo w rejonie Elbląga, datuje się już na II-gie tysiąclecia przed naszą erą. Sprzyjało temu wymarzone położenie geopolityczne i warunki terenowe. Jednak dopiero w II-giej połowie naszego tysiąclecia naszej ery, ten proces nabiera większego nasilenia. W tym okresie na obszary te zaczyna napływać ludność zachodnio-bałtijska. Ona to tworzy na obszarze położonym na wschód od dolnej Wisły, zespół osadnictwa pruskiego. W początkach IX w. powstaje w rejonie jez. Drużno osada Truso, znana z relacji anglosaskiego podróżnika i geografa Wulfstana.

Kolejna fala osadnictwa na tych ziemiach, wiąże się z pojawieniem rycerzy Zakonu Krzyżackiego (Zakon Rycerzy Najswiętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie), którzy dotarli w okolice dzisiejszego Elbląga w 1237 r., założyli miasto, które swą nazwę wzięło od rzeki Ilfing - Elbląg. W 1246 r. osada Elbląg otrzymała z rąk Wielkiego Mistrza Zakonu Henryka von Hoheniohe dokument lokacyjny, oparty na prawie lubeckim. Dynamiczny rozwój tego organizmu urbanistycznego, doprowadził do powstania w 1337 r., drugiego członu lokacyjnego - Nowego Miasta, które w 1347 r. otrzymało z rąk komtura elbląskiego, dokument lokacyny na prawie chełmińskim.

Elbląg, podobnie jak inne miasta państwa krzyżackiego, posiadał Zamek. W zasadzie jego powstanie warunkowało założenie miasta. Powstał on w latach 40-tych XIII w. Był siedzibą ważnego urzędnika krzyżackiego - Wielkiego Szpitalnika, pełniącego jednocześnie funkcję komtura elbląskiego. W latach 1251-130, czyli do momentu przeniesienia z Wenecji do Malborka, stolicy państwa Zakonnego, a Zamek elbląski był siedzibą Mistrza Krajowego i jednocześnie stolicą państwa Zakonnego w Prusach.

Dzieje Zamku są, jak na tak potężne budowle - krótkie, w 1454 r. został zniszczony przez mieszczan, w trakcie powstania antykrzyżackiego. Jego resztki rozebrano w 100 lat później, a pozyskany materiał budowlany wykorzystano do budowy drogi malborskiej. Do dziś zachowały się niewielkie fragmenty murów fundamentowych, odkrytych w trakcie badań archeologicznych, w początkach lat 80-tych. W znacznie lepszej kondycji dotrwały do naszych czasów, budowle znajdujące się na przedzamczu. Nie zostały one zniszczone w trakcie powstania mieszczan, a później przejęte przez miasto, uratowały się przed rozbiórkami. Na przedzamczu wzniesiono także po zniszczeniu Zamku w 1458 r., zabudowania klasztoru Brygidek, przekształcone w XVI w. Gimnazjum Miejskie (obecnie Muzeum).

Elbląg był miastem, gdzie w symbiozie, żyli ze sobą ludzie różnych wyznań, różnych narodowości i o różnych przekonaniach politycznych. Ta daleko posunięta tolerancja oraz sprzyjające warunki geograficzne (było to miasto portowe z potężnym zapleczem gospodarczym, jakim była Rzeczpospolita oraz fakt konkurowania z Gdańskiem) doprowadziły do tego, że Elbląg był znaczącym miastem w Prusach. Ciekawostką gospodarczej wojny pomiędzy Gdańskiem i Elblągiem, jest historia związana "walką o wiślaną wodę". Miasto które miało przewagę gospodarczą, tak konfigurowało ostrogi rzeczne w Białej Górze, gdzie Wisła dzieli się na Leniwkę i Nogat, by jak najwięcej wody dotarło do jego bram. Można stwierdzić, że pomimo przetaczających się przez miasto wojen i innych klęsk, okres przynależności do Rzeczpospolitej, należał do czasów spokoju, dobrobytu, rozwoju sztuk i nauk wszelakich. W tym czasie Elbląg obok Gdańska i Torunia, należał do najbardziej znaczących miast handlowych, portowych i centrów sztuki w Prusach Królewskich. Często gościli tu królowie polscy, a miasto przebudowywało swe kamienice zgodnie z panującymi modami architektonicznymi. Świątynie wyposażane były w dzieła najznakomitszych artystów. wśród mieszczan gościli artyści, politycy, myśliciele.

1-sza połowa XVI w. to okres, gdy elbląskie kościoły wymieniają swój średniowieczny wystrój. Wiązało się to z faktem wzrostu znaczenia cechów rzemieślniczych. W protokóle powizytacyjnym kościoła Św. Mikołaja, sporządzonym przez biskupa Kromera z 1568 r., wymienionych jest 19 cechów mających tu swe kaplice, lub związanych w jakiś inny sposób z tą światynią. Ambicją cechów było posiadanie jak najokazalszzego ołtarza. W ten sposób pojawił się tu nowy ołtarz głowny fary nowowiejskiej, wiązany z warsztatem Albrechta Duerera. Także miejscowi snycerze nie pozostawali z tyłu, i wykonywali dla świątyń miejskich, dzieła o wyjątkowej urodzie i artyźmie. Wymienić tu można ołtarze z fary staromiejskiej, a nade wszystko te wykonywane dla kościoła Najświętszej Marii Panny. Zresztą pracowali oni nie tylko na potrzeby miejscowe, elbląskie dzieła snycerskie trafiały do wielu kościołów Rzeczpospolitej i Prus. Inne cechy także starały się opanować rynek sztuki i rzemiosła. Wspomnieć tu należy o cechach złotników, konwisarzy, ludwisarzy, kamieniarzy, mincerzy, meblarzy i zegarmistrzów.
Dalszy ciąg historii w mapie z 1400 r.