1911 Allenstein = Kortau

1911 Allenstein -Kortau - Kortowo - Direktor Wohnhaus - Willa Dyrektora.

Nosząca pruski źródsłosłów nazwa Lacus Curtoege, wymieniona została w przywileju lokacyjnym miasta z 1353 r. wzdłuż jeziora przebiegać miała dotąd przez wieki południowo-zachodnia granica Olsztyna. W latach 1821-1846 przeprowadzono separację gruntów miejskich - teren na południu, położony nad jeziorem, kupił burmistrz Jakub Rarkowski (1809-1872). Utworzony przez niego 256-morgowy majątek od nazwy akwenu nazwano Kortau - Kortowo. Był tu dwór, zabudowania folwarczne, a nawet funkcjonująca przez pewien czas cegielnia. Po śmierci burmistrza posiadłość dziedziczył jego syn, Justus Rarkowski, (1845-1895), właściciel browaru, radny miejski i poseł do Landtagu. Nieco później majątek został przez niego sprzedany. 

Gdy w 1881 r. zapadła decyzja o budowie drugiego w prowincji Prusy Wsch. zakładu dla obłąkanych, nie wiadomo było jeszcze, gdzie zostanie zlokalizowany. Spośród ok. 32 różnych miejscowości, brano pod uwagę trzy. Dzięki sile argumentacji władz miasta i osobistemu wstawiennictwu Oskara Beliana, wybrano Kortau koło Olsztyna.

Obejmujący  ok. 150 ha powierzchni dawny majątek Rarkowskich, władze prowincji odkupiły ówczesnego właściciela , Antoniego Fischera. Budowa rozpoczęła się w 1883 r. Obiekty wzniesiono w układzie symetrycznym, wzdłuż odchylonej osi północ-południe, między drogą wiodącą do dawnego majątku (obecnie ul. Heweliusza), a szosą do Hohenstein (Olsztynek). Po stronie wschodniej znajdowała się cżęść męska zakładu, po zachodniej usytuowane były pawilony dla kobiet. Zastosowany tu system blokowy już w pierwszej połowie XIX w., przeniesiono do Niemiec z Anglii i Francji. Ten sposób budowy pozwalał na izolację poszczególnych grup chorych. Wszystkie obiekty posiadały własne ogrody i odrębne ogrodzenia zabezpieczające poszczególne parcele. Teren porośnięty był drzewami. Istniał tu również 5.5 hektarowy park oraz przystań z pomostem nad jeziorem. Zakład składał się z 56 obiektów (z tego 24 dla chorych) i od początku tworzył jakby odrębne, ulokowane w parkowym krajobrazie miasteczko z własną elektrownią i kotłownią (centralne ogrzewanie), pralnią, piekarnią, warsztatami rzemieślniczymi, gospodarstwem rolnym, cmentarzem i kaplicą.

W czerwcu 1886 r. przewieziono z Allenburga 30 pierwszych pacjentów (dalszych 120 w grudnu tego roku). Kolejne rozbudowy przeprowadzono w latach 1896 (było już wtedy 629 chorych), 1906 r. i 1909-1910. W 1914 r. zakład dysponował miejscami dla 1300 chorych. Zatrudnionych tu było wówczas 7 lekarzy oraz 166 osób personelu dozorującego.  Funkcję dyrektora sprawowali kolejno: dr Hallervorden, dr Stoltenhof, od 1917 r. dr Lullies, w 1932 r. dr Ortleb, w czasach nazistowskich dr Hauptmann. Obronną ręką wyszedł szpital z działań wojennych 1914 roku. W okresie międzywojennym nastąpiła jego dalsza rozbudowa. W 1927 r. powstały nowe obiekty dla 80 chorych i 20 pracowników. W 1937 r. obszar zakładu obejmował 253 ha, należało do niego w tym okresie m.in. wydzierżawiane rybakom jez. Kortowskie. Ponuro zapisały się  w dziejach Kortau czasy hitlerowskie, kiedy część pacjentów poddano eutanazji. Podczas wojny umieszczony został tu lazaret Wehrmachtu (w 1942 r. 1000 łóżek). Chorych i rannych żołnierzy, których nie zdołano ewakuować oraz opiekujący się nimi personel medyczny, a także zupełnie przypadkowe osoby, wymordowali w styczniu 1945 r. wkraczający do Olsztyna czerwonoarmiści. Dokładnej liczby wszystkich ofiar i lokalizacji ich grobów, nie zdołano nigdy ustalić. Szpital został całkowicie zdewastowany, wiele obiektów podpalono. Trud odgruzowania i odbudowy Kortowa przypadł pracownikom i studentom założonej w 1950 r. Wyższej Szkoły Rolniczej. Obecnie campus jest częścią Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego, utworzonego w 1999 r. z Akademii Rolniczo Technicznej, Wyższej Szkoły Pedagogicznej i Wyższego Seminarium Duchownego "Hosianum".  

//